Spadek zagraniczny

Omawiana zmiana prawa spadkowego nie jest jedyną. W sierpniu 2015 roku zmieniło się prawo regulujące spadek zagraniczny. Celem jest ułatwienie postępowań spadkowych w sytuacjach, w których trzeba załatwić sprawy związane z nabyciem spadku w różnych państwach UE. Nowelizacja z dnia 17 sierpnia 2015 r. wprowadziła instytucję Europejskiego Poświadczenia Spadkowego. Jest to dokument, dzięki któremu obywatele polscy mogą wykazywać prawo do spadku w innych państwach członkowskich Unii Europejskiej. Europejskie poświadczenie spadkowe oparte jest na zharmonizowanych zasadach obowiązujących na terenie wszystkich państw członkowskich z wyjątkiem Wielkiej Brytanii, Irlandii i Danii. Obowiązuje też jednolity wzór. Dzięki nowym przepisom nie trzeba już przeprowadzać dodatkowego postępowania o uznanie i wykonanie EPS, ani ponosić dodatkowych kosztów z tym związanych.

Jak było przed zmianami prawa regulującego spadek zagraniczny?

Przed zmianami prawa dotyczącego dziedziczenia transgranicznego procedura nabycia spadku bywała bardzo skomplikowana. W dobie globalizacji i swobodnego przepływu ludzi powszechne bywają sytuacje, gdy Polak mieszka w Niemczech, a pracuje we Włoszech. Po jego śmierci spadkobiercy musieli załatwić sprawy spadkowe w Polsce, w Niemczech oraz we  Włoszech. W każdym z tych krajów urzędnicy nie uznawali dokumentów wydawanych w innych krajach. Sporną kwestią było, według którego prawa powinno się odbywać dziedziczenie spadku.

Dużym problemem w regulowaniu spadków transgranicznych była konieczność uzyskiwania wielu dokumentów stwierdzających prawa do spadku lub poszczególnych przedmiotów wchodzących w skład spadku oraz związana z tym konieczność stwierdzenia wykonalności zagranicznych dokumentów lub uznawania zagranicznych decyzji sądowych w kraju, w którym chcieliśmy ich użyć. W krajach Unii Europejskiej procedury uzyskiwania takich dokumentów są bardzo różne.

W związku z tymi rozbieżnościami podjęte zostały prace mające na celu wprowadzenie jednolitych standardów unijnych. Wydano rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 650/2012, w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego (EPS).

Jak jest po zmianie?

Zasadą stało się, że właściwy dla zajęcia się sprawą jest sąd ostatniego zwykłego miejsca pobytu spadkodawcy. Oznacza to, że jeśli Polak będący spadkodawcą mieszkał na stałe w Niemczech, przy postępowaniu spadkowym stosowane będą przepisy niemieckie. Wprowadzono jednak zapis dający możliwość wyboru prawa właściwego.

Spadkodawca może zapisać w testamencie, że wszelkie sprawy związane z dziedziczeniem po nim mają się odbywać według prawa kraju ojczystego, a nie w kraju i nie według przepisów jego ostatniego miejsca zwykłego pobytu. Warunkiem jest, aby wybrać prawo jednego kraju i to takiego, którego obywatelstwo posiada testator.

W świetle tych przepisów Polak mieszkający w Niemczech może zastrzec, że chce aby jego bliscy dziedziczyli spadek według prawa polskiego i co do zasady w Polsce.

Jak określa się miejsce ostatniego zwykłego pobytu?

Pojęcia miejsca ostatniego pobytu jest istotne, ponieważ co do zasady określa właściwość sądu, który ma zająć się sprawą spadkową. Zwykle przepisy odnosiły się do ostatniego miejsca zamieszkania. Było to wygodne rozwiązanie, ponieważ we wzorach aktu zgonu określano właśnie miejsce zamieszkania, a więc automatycznie wskazywano właściwość sądu, który miał zająć się spadkiem.

Na bazie nowych przepisów trzeba wziąć pod uwagę więcej czynników, wprowadzono bowiem pojęcie ostatniego zwykłego pobytu. Teoretycznie jest to miejsce, w którym dana osoba zazwyczaj przebywa, i w którym znajduje się główne centrum egzystencji. O uznaniu danego miejsca za miejsce zwykłego pobytu decydują następujące okoliczności:

• czas trwania i regularność obecności danej osoby w danym państwie
• warunki i powody tej obecności, które wskazują na ścisły i stabilny związek z tym państwem

Niestety mogą występować pewne rozbieżności w interpretacji i może się okazać, że sądy będą przyjmować inne kryteria. Jeden np. uzna, że bywanie w danym kraju w weekendy z rodziną oznacza, że to jest miejsce zwykłego pobytu, inny zaś, że miejscem zwykłego pobytu jest to, w którym w ciągu tygodnia dana osoba wykonuje pracę i nocuje.

Europejskie poświadczenie spadkowe

Europejskie poświadczenie spadkowe jest wydawane w celu wykorzystania w innym państwie członkowskim. Korzystanie z Europejskiego Poświadczenia Spadkowego nie jest obowiązkowe. Do decyzji danego kraju pozostawiono decyzję, czy trzeba okazać EPS, czy wystarczy dokument krajowy. Jest ono przeznaczone do wykorzystania przez spadkobierców, zapisobierców mających bezpośrednie prawa do spadku oraz wykonawców testamentów lub zarządców spadku, którzy potrzebują wykazać w innym państwie członkowskim swój status lub wykonywać swoje prawa jako spadkobiercy lub zapisobiercy albo swoje uprawnienia jako wykonawcy testamentów lub zarządcy spadku.

EPS można wykorzystywać w szczególności do wykazania jednego lub kilu z poniższych:

• statusu lub praw każdego spadkobiercy lub – w zależności od przypadku – każdego zapisobiercy wymienionego w poświadczeniu i ich udziałów w spadku
• przyznania spadkobiercy lub – w zależności od przypadku – zapisobiercy wymienionemu w poświadczeniu konkretnego składnika majątku lub konkretnych składników majątku stanowiących część spadku
• uprawnień osoby wymienionej w poświadczeniu do wykonania testamentu lub do zarządzania spadkiem.

Procedura sporządzania EPS opisana w rozporządzeniu spadkowym jest jednolita dla wszystkich państw członkowskich UE. Poszczególne państwa wyznaczają podmioty uprawnione do sporządzania EPS. W Polsce wyznaczono do tego zadania sądy powszechne i notariuszy.